hiperaktivite

Ritalin

Ritalin nedir?

Ritalin etken maddesi metilfenidat olan bir ilaçtır. Aynı etken maddeyi içeren Concerta adında bir ilaç daha mevcuttur. Bu iki ilaç arasındaki fark Concerta’nın vücutta daha yavaş salınması ve bu nedenle günde bir kez kullanım avantajının olmasıdır.

Ritalin yani metilfenidat merkezi sinir sistemi stimülanıdır (uyarıcı). Beyinde hiperaktivite ve dürtü kontrolünden sorumlu olan kimyasal maddeleri etkiler.

Ritalin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun yanı sıra istemsiz uyumalara neden olan narkolepsi hastalığının tedavisinde, enerji düzeyi düşük olan bazı depresyon hastalarında da tedavi amaçlı olarak kullanılır.

Ritalin kullanımıyla ilgili dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?

MAO inhibitörü grubundan bazı ilaçlar [furazolidone (Furoxone), isocarboxazid (Marplan), phenelzine (Nardil), rasagiline (Azilect), selegiline (Eldepryl, Emsam), tranylcypromine (Parnate)] eğer son 14 gün içinde kullanılmışlarsa Ritalin kullanılmamalıdır. Bu ilaçlar ülkemizde bulunmasa da yurt dışında yaşamakta olan bazı hastalarımız için bu önemli uyarıcıyı koymayı uygun buldum. Bu ilaçlar vücüttan tamamen atılmadan Ritalin kullanılması yaşamı tehdit edici derecede ciddi yan etkilere neden olabilir.

Bazı tıbbi durumlarda da Ritalin kullanımı sorunlara yol açabilir. Örneğin glokom hastaları, hipertiroidi sorunu olanlar yani tiroid hormonu fazla salgılananlar, hipertansiyon sorunu olanlar, tik bozukluğu olanlar, yakın zamanda kalp krizi geçirmiş olanlar, kalpte ritim bozukluğu, göğüs ağrısı, ciddi nörolojik bir hastalığı ya da sara hastalığı olanların durumlarını muhakkak doktorlarına bildirmeleri gereklidir. Bu durumlar tedavi düzenlenirken muhakkak dikkate alınmalıdır. Mutlak bir kontrendikasyon (yani kullanıma engel bir durum) olmamakla birlikte, başka bir uzmandan konsültasyon istemek, olası diğer tedavi seçeneklerini gözden geçirmek gerekir. Psikotik bir bozukluk geçirmiş olanlar, anksiyete (kaygı) bozukluğu olanlarda da diğer ruhsal hastalığın belirtilerini arttırma olasılığı mevcuttur.

Doğuştan bir kalp hastalığı ya da kusuru, sizde ya da ailede ruhsal bir hastalık, psikotik bozukluk (şizofreni ve benzeri), bipolar bozukluk, depresyon, intihar girişimi varsa doktorunuza mutlaka bildirmelisiniz. Fruktoz intoleransı, glukoz-galaktoz emilim bozukluğu, sukraz-izomaltaz enzim yetersizlikleri gibi kalıtsal bir sorun varsa doktorunuza bildirmelisiniz.

Yukarıda saydığım tıbbi durumları olanlar ya da şüphelenilenlerin eğer mutlaka metilfenidat kullanılması planlanıyorsa, ilgili uzmanlarla konsültasyona gidilerek tıbbi durum değerlendirilir, gerekli testler yaptırılır.

Ritalin bağımlılık yapar mı?

Kırmızı reçeteye tabi uyarıcı bir ilaç olduğu için ritalinin bağımlılık yapıcı etkisi sık sorulmaktadır. Ritalin de diğer uyarıcı maddeler gibi beyinde dopamin salgılanmasını arttırır, ancak tedavi edici dozlarda kullanıldığında genellikle öforik (aşırı neşe hali) ruh hali ortaya çıkmaz. Ritalin kötüye kullanımı ya da bağımlılığı doktor tavsiyesiyle kullananlarda değil genellikle yasa dışı yollarda maddeyi bulan ve kullananlarda görülmektedir. Doktorlar her zaman hastanın bağımlılık potansiyelini dikkate alarak tedavi düzenlerler. Daha önce de çoğul madde kötüye kullanımı olan bir hastada başka bir tedavi seçeneği de düşünülebilir. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun tedavisi için kullanmayıp, ilacı uykusuz kalabilmek, kilo vermek ya da performansını olağan düzeyin üstüne çıkarmak için kullananların kötüye kullandıklarını söyleyebiliriz. Özellikle ağızdan ve doktorun tavsiye ettiği dozda kullanıldığında bağımlılık sorunu yoktur. Sizin olmasa bile sizden ilaç talep eden bir arkadaşınız ilacı kötüye kullanabilir. Bu nedenle size reçete edilen bir ilacı kesinlikle başkasına vermemelisiniz. İlacı kullanım amacının dışında uykusuz kalıp örneğin ders çalışmak gibi başka bir amaçla kullanmayınız. Doktorunuzun tavsiye ettiği dozun üstünde kullanmayınız. Aşırı doz psikoza (gerçeği değerlendirmenin bozulması), ajitasyona (huzursuzluk, kaygı), sara (epilepsi) nöbetlerine neden olabilir. Beklenmeyen bir etki görüldüğünde muhakkak doktorunuza bildirmelisiniz.

Ritalin gebelikte kullanılabilir mi?

Ritalin gebelikte ilaç kullanımı açısından C kategorisinde yer almaktadır. Bu şu anlama geliyor. Ritalin’in anne karnındaki bebekte bir zarar verip vermediğini bilmiyoruz. Hayvan çalışmalarında yüksek doz verildiğinde doğum anomalileri geliştiği gösterilmiştir. Ayrıca gebelik sırasında bazı kadınların Ritalin kötüye kullanımı sonucunda düşük doğum ağırlıklı bebek doğurdukları da anekdotal bilgi olarak mevcuttur. 1985 – 1992 yılları arasında 229101 gebenin izlendiği “Michigan Medicaid Birth Defects Study” çalışmasında gebeliğin ilk 3 ayında metilfenidat’a maruz kalan 13 yeni doğandan 3’ünde kardiovasküler doğum kusuru saptanmıştır (1 bebekte ortalama olarak olması beklenirken). Hafif ya da orta şiddette DEHB’si olan bir kadında metilfenidatın gebelikte kullanılmaya devam edilmesi makul görülmemekle birlikte bu bilgiler ilacı kullanmamanın sonuçlarıyla birlikte değerlendirilerek en sağlıklı karar verilebilir. Eğer halihazırda ilaç kullanıyor ve gebe kalmayı planlıyorsanız, mutlaka doktorunuzla görüşerek tedavinin nasıl sürdürüleceğine karar vermelisiniz. Elbette gebe olan bir kadında yeni ilaca başlama kararı ile hali hazırda ilaç kullanmata olan bir kadında verilecek karar aynı şekilde değerlendirilemez. Bizim ülkemizde gözlediğim kadarıyla hastalarımız son kararı doktorun vermesini beklemektedirler. Oysa bu hayati kararı doktorun sizin adınıza vermesi mümkün değildir. Olasılıkların tartışılması ve aklınıza gelen ya da belki düşünemediğiniz olasılıkların gündeme getirilmesi için mutlaka bir uzmanla birlikte karar verilmelidir.

Ritalin emzirme sırasında kullanılabilir mi?

Metilfenidat düşük miktarda da olsa emzirme ile anne sütüne geçer. Anne sütüne geçen miktarın düşük olduğunu bu nedenle zararı olmayacağını iddia edenler olduğu gibi zararı olacağını da söyleyen bilim adamları mevcuttur. Doğrusu bu tartışma henüz sonuca ulaşmamıştır. Bu durumda kar zarar hesabı yapılarak mutlaka kullanılması gerekiyorsa bile doktorla birlikte tartışarak son karar verilmelilidir.

Ritalin büyüme üzerindeki etkisi nasıldır?

Uyarıcı ilaçlar iştahı azaltarak, dopamin’in büyüme hormonunun baskılaması yoluyla ya da kıkırdak dokunun büyümesini yavaşlatarak çocuklarda büyüme üzerinde olumsuz etkisi olabileceği tartışılmaktadır. Bazı araştırmacılar bu etkinin çok düşük olduğu sonucuna varmışlardır. Erişkin olunduğunda erişilen nihai büyümenin etkilenmediği söylenmektedir. Bazı araştırmacılara göre ilaç tatillerinin verilmesi büyüme açısından açığın kapatılmasını sağlamaktadır. Bir çalışmaya göre bir yaz tatili boyunca ara vermek açığı kapatmaya yetmektedir. (Kaynak: Goldman, R. D. "Adhd Stimulants and Their Effect on Height in Children." Can Fam Physician 56.2 (2010): 145-146.)

96 çocuğun 7 yıl boyunca izlendiği bir çalışmada sadece ilk 6 ayda, boy üzerinde küçük bir miktar olumsuz etki olsa da ergenlik yılları boyunca bu yavaşlamanın telefi edildiği sonucuna ulaşılmış. (Kaynak: Moungnoi, P., and P. Maipang. "Long-Term Effects of Short-Acting Methylphenidate on Growth Rates of Children With Attention Deficit Hyperactivity Disorder at Queen Sirikit National Institute of Child Health." J Med Assoc Thai 94 Suppl 3 (2011): S158-63.)

Bu veriler ışığında genel olarak metilfenidatın büyüme üzerindeki olumsuz etkisi nedeniyle ilacı ihtiyacı olan bir çocuktan esirgemek mantıklı görünmüyor. Yine de tedavi süresince çocuğunuzun büyüme gelişmesini takip etmek ve bir yavaşla dikkati çekecek olursa ilaç tatili vermek ya da doz ayarlamak gibi seçenekleri tartışmak üzere doktorunuzla görüşmeniz en temkinli yaklaşım olacaktır.

Diğer Etiketler

Güncel Duyurular

Duyuru - Haber

Twitter